Wednesday, 2 March 2016

Amalungelo wabentwana-Children Rights Ndebele

 
AMALUNGELO wabentwana

NGUBANI UMNTWANA?
Umntwana nginanyana ngubani oneminyaka yobudala engaphasi kwe 18.

Umthetho ophakemeko weSewula Afrika, ekuMthethosisekelo, uthi boke abantu abaneminyaka engaphasi kwe18 ubudala, banamalungelo wabantwana. Ngalokho-ke, boke abentwana beSewula banamalungelo.

NGIMAPHI AMALUNGELO ABENTWANA ABANAWO?
Abentwana banelungelo lokuba bentwana. Abentwana banelungelo lokutlhogonyelwa babelethi babo, imindeni nabatlhogomeli babo. Abentwana banelungelo lokufumana ukudla okweneleko bona bahlale baphilile. Abentwana banelungelo letjhejo eliphambili lezamaphilo nabagulako. Abentwana banelungelo lokuvikelwa ekulimaleni, nokuba nendawoyokuhlala, nokuzizwa baphephile. Abentwana banelungelo leFundo.Abentwana abarholopheleko banelungelo letjhejo elikhethekileko.Abentwana banelungelo lokuzikhulumela begodu balalelwe.

ABENTWANA BANELUNGELO LOKUVIKELWA.
Urhulumende, ekubalwa hlangana nesipholisa, kufuze benze ngakho koke okusemandleni wabo, ukuvikela abentwana ebantwini ababalimazako, ekubalwa hlangana nabo nababelethi babo. Urhulumende kufuze asize abentwana ngokubavikela kizo zoke iindlela zokukhahlunyezwa emzimbeni namkha engqondweni, ukubetjhwa namkha ukutlhoriswa. Abentwana abaphambuke emthethweni, banelungelo lepatho ekhethekileko. Abentwana banelungelo lokuvikelwa ngaphasi kobujamo bezipi. Abentwana banelungelo lokuvikelwa ekutlhorisweni , nokungatjhejwa nokujeziswa ngokungakafaneli babelethi , nabatlhogomeli babo.Abentwana banelungelo lokudlala, nokuthi bangenziswa imisebenzi yabantu abadala:- bavikelwe ezenzweni zokusetjenziswa, nokukatelelwa bona basetjenziswe ngabanye abantu ukwenza imali.Abentwana banelungelo lokuvikelwa kizo zoke izenzo zokucatjazwa nokutlhoriswa ngokomseme. Abentwana banelungelo lokuvikelwa enselweni ezingakabafaneli neendakamizweni. Abentwana kufuze bavikelwe.



YINI UKUTLHORISA UMNTWANA?
 
 
o Ukumtlhorisa ngokomseme.

o Ukukatelela umntwana bona akuthinde.

o Ukutjengisa umntwana iinthombe ezingakavuthwa,ezisileko.

o Ukuthinda umntwana la angafuni khona.

o Ukutlhorisa umntwana ngokomzimba.

o Ukumbetha, ukumlimaza namkha ukudanela phezu kwakhe nawunemimiraro.

o Ukumtlhorisa ngokwemizwa.

o Ukumnyaza, ukumthusela namkha ukumrharameja.

o Ukungamtjheji.

o Ukungamtlhogomeli ngendlela ekuthlogonyelwa ngayo umntwana, njengokuthi-ungamhlambisi, umembathise namkha umuphe ukudla.



ABENTWANA BANELUNGELO LOKUTLHOGONYELWA BAZIZWE BAPHEPHILE.

o Abatlhorisi babentwana esikhathini esinengi umntwana usuke abazi.

o Bangaba babelethi bakhe, abakhozi, abomakhelwana namkha amanye amalunga womndeni.

o Bangaba babantu abasebenzisa ubujamo bokuthembeka kwabo ngendlela engakafaneli ngokutlhorisa abentwana kunobana babavikele.

o Bangaba bazali namkha amalungu womndeni, abangani namkha abomakhelwana.



 
 
o Nokho lokho akutjho bona boke abantu basebenzisa ubujamo babo ekutlhoriseni abentwana.

o Abentwana babasengozini, khulu khulu nakuyipelaveke, nangamaholideyi nabasele bodwa emakhaya.

o Ababelethi namkha abatlhogomeli kufuze ngaso soke isikhathi bahlale bazi bona ukuphi nokuthi unobani lapho akhona umntwana.

o Ababelethi namkha abatlhogomeli koke abakwenzako kufuze kubonelele ihlangothi lomntwana.

o Ukuvikelwa komntwana kuthoma ekhaya, emndenini womntwana loyo.



IHLELO LOKUVIKELEKA KWABENTWANA Akube nomuntu omtjelako:

o Nawuzizwa wesaba, akube nomuntu omthembako omtjelako. Ungavumeli bona ukutlhoriswa kwakho kube yifihlo yakho naloyo okutlhorisileko.

o Nayikhibe sekunomuntu okutlhorisileko ungamvikeli-zivikele wena bika.

o Nayikhibe abakukholwa, tjela omunye.

o Khamba uye eklinigi utjele inesi, kufuze kube negadango alithathako.

o ungabika ukutlhoriswa epolistetjhi, namkha bawa utitjhere Omthembako akusize ukuyokubika.

o Ungabetha nomrhala wasimahla umRhalabentwana enomborweni 0800 05 55 55.



Ragela phambili nokutjela abantu okwenzekileko ukufikela la kuba nomunye okukholwako, bese kuba negadango alithathako lokukuvikela.

TJHEJA, UPHEPHE

o Hlathululelwa ngamalungelo wakho njengomntwana.

o Unelungelo lokwala namkha lokuthi awa- kinanyana ngubani okhuluma namkha owenza izinto ozibona zingakalungi (ngitjho nakubabelethi bakho imbala). Lokho kufaka hlangana umuntu ofuna ukukuphathaphatha umzimba namkha ofuna ukwenza izinto ongazithandiko kuwe.

o Funda ngezinto ongazaziko: ezifana nokuya emsemeni, intumbantonga, nokuthi umntwana ubelethwa njani? Nokuthi khuyini ukutlhoriswa ngokomseme, nangokomzimba nangokwemizwa. Ungesabi namkha uphathwe mahloni ukubuza imibuzo ngezintwezi. Ungabuza ababelethi, amatitjhere namkha umuntu woke omdala omthembako ngezintwezi namkha ubethele iChildline umtato.

o Umntwana ohlala atjhejile mntwana ovikelekileko.

o Zithande uthande umzimbakho, ngewakho ubuphilo bakho boke.

o Zihloniphe, uhloniphe nabanye abantu.

o Zikhakhazise ngepilo yakho-Ungokhethekileko.



Zithembe

o Umsana namkha umntazana, usutha namkha utlhaga, Unomzimba namkha unganamzimba, umude namkha umfitjhani-hlala uzithembe.

o Ungavumeli ukugandelelwa bangani namkha omunye umuntu. Landela imibandela yakho. Yazi bona usebenzisana ukufika kuphi nomunye umuntu, yaye azi bona usebenzisana ukufika kuphi nawe. Abesana nabentazana, vikelanani nijamelane-kokufaneleko.

o Nawutlhorisiweko ayisimlandwakho. Abatlhorisi bazakulinga ukubeka umlandu phezu kwakho ukwenzela bona ungatjeli abanye ngo kutlhoriswa kwakho.

o Khumbula, ukuvimbela ubelelesi phezu kwabentwana kumsebenzi wawo wonke umuntu.




NANGABE UNGUNGAZIMBI NAMKHA USOLA BONA UMNTWANA UYATHLORISWA-THINDANA NAMAPHOLISA:

SAPS Crime Stop 08 600 10111

SAPS Emergency number 10111



No comments:

Post a Comment